[itzul] W-arekin amaitutakoen deklinabidea

[Elhuyar Fundazioa]

LEKU- ETA PERTSONA-IZENAK EUSKALTZAINDIAREN ARAUETAN

Ikusten nuen, bai, nondik etor zitekeen erantzun logikoa. 'Nire' sisteman,
dagoeneko bada salbuespen bat: Y.

Juanek proposatzen du beste bat gehitzea: W. Adostasunaren izenean, ameto.
Azken batean, hitzarmen-kontu bat da, eta nik ez dut tematzeko asmorik (esan
dut eragozpentxoa baino ez zela nirea).

Amaierako H letrari buruz ere, ados nago: H kontsonantea da, digrafoetan
izan ezik. Juanen aipatzen dituen PH, TH, KH digrafoez gainera, badira CH
(‘s-Hertogenbosch, Auch, Munich, Zürich), DH (Uladh), GH (Edinburgh), NH
(Phnom Penh) eta SH (Karkemish, Kish, Lagash) digrafoak ere.

H letrarena aipatu dut EIMA liburuaren Onomastika atalean arabieraren
transkripzioan proposatzen delako transkripzioa eginda izena bokal batez eta
hatxe batez amaitzen bada amaierako hatxe hori kentzea. Adibidez:

Al Fatah -> Al Fata

Elhuyarren ez genuen hala jokatu Euskal Hiztegi Entziklopedikoa egin
genuenean; guk hatxe hori jarri egiten genuen (eta hala adierazi genuen
1990ean Munduko leku-izenak liburuan). Nolanahi ere, Onomastika lana moldatu
zuen lantaldeak hatxerik gabekoa hobetsi zuen. Ni ez naiz horren aldeko
(lantalde horretako kide izan banintzen ere); uste dut lizentzia handiegia
dela fonema bat jatea (hatxe aspiratua), nahiz eta onartzen dudan ez dela
erosoa deklinatzeko. Berria egunkarian hala jokatzen dute: azken hatxe
horiek jan egiten dituzte. Ez dakit Euskaltzaindiak arabieraren
transkripzioari helduko dion inoiz (zirilikoaren transkripzioa arautu du);
badakit Euskaltzaindiko batzuek hori nahi dutela. Niri ikara ematen dit
arabieraren transkripzioaren anabasari heldu beharrak, baina,
Euskaltzaindiak helduko balio, amaierako hatxearen auzia ebatzi behar luke,
besteak beste.

Mezu hau idazten ari naizela ikusi dut Koldo Biguriren mezua. Nik uste dut
'Sarah-ek' mingarri gerta daitekeela bakar-bakarrik hatxea aspiratzen ez
bada, ahoskatzen ez bada. Ahoskatuz gero 'sarajek', ez da mingarria izango.
Nolanahi ere, aldezten ari garen ereduan ez zaio erreparatzen ahoskerari
(bestela, mingarria izango da beti, adibidez, 'Françoisek' idatzi beharra,
jakinda 'franzuak' ahoskatu behar dugula). Horregatik, aldez aurretik
onarturik ahoskera eta idazkera zein bere aldetik doazela (eta hori da
ereduaren muina), badirudi 'Sarah(-)ek'  dela aukera bakarra. Hain zuzen
ere, 'begiko min' hori aipatzen zuten kazetariek arabierazko amaierako
hatxeak jateko (adibidez, Irakeko 'Nasiria' idazteko, eta ez 'Nasiriah').



Alfontso


2010/5/18 Juan Garzia Garmendia <juangarzia a bildua gmail.com>

> Alfontsok dioen moduan, letrak oinarri dituen eredua aplikatzen dugula
> jakintzat jota ari nintzen.
>
> Kontua da W kontsonantea den bezala dela Y kontsonantea (letrak berez
> horrela sailkatu behar badira, ez baitut uste), eta, beraz, irizpide
> hori zorrotz aplikaturik, Y ere kontsonantetzat jo behar genukeela
> beti, are (W ezin izan daitekeen bezala) Y hori bokal garbia denean
> ere, eta, orduan, *Sarkozy(-)entzat* eta *Nancy(-)en* egin beharko
> genukeela.
>
> Hori, jakina, letra horien kontsonantetasunari eutsi nahi bazaio,
> hots, W V-rekin eta Y J-rekin parekatu nahi baditugu. Ez dut uste,
> hala ere, biderik egokiena denik.
>
> Izan ere, kontrako bidea da sinpleena, eta Euskaltzaindiaren
> erabakiarekin errazen ezkontzen dena: AMAIERAko Y zein W GUZTIAK
> jotzea BOKALTZAT:
>
> -y bokala (-i bokalaren aldaera grafikoa)
> -(a)y semibokala > bokaltzat [-(a)i bezala]
> -w bokalik ez dago (-u litzateke)
> -(a)w semibokala > bokaltzat [-(a)u bezala]
>
> Alegia, -W -U-rekin eta -Y -I-rekin parekatzea.
>
> Alfontsor sisteman, oker ez banago, W kontsonantea da eta Y bokala (W=V,
> Y=I).
>
> Ez dut ikusten funtsik hala jokatzeko. Izan ere, bokal arteko W eta
> bokal arteko Y, biak dira kontsonante bati dagozkion grafiak, nahiz
> euskaraz U eta I letrez adierazi:
>
> zaio [za-yo], kaian i[ka-yan]...
> zamaua [za-ma-wa], gauean [ga-we-an, ga-be-an]
>
> Laburturik, nik hobesten dudana (Alfontsoren ereduarekin dudan
> desadostasun bakarra, praktikan):
>
> -aw amaiera mota, -ay bezala, formalki bokalen sailean sartzea, -au
> eta -ai amaieren eredu berean.
>
> Ikuspuntu horretatik litzateke salbuespen arbitrario samarra -aw
> kontsonantezkotzat hartzea eta -ay bokalezkotzat.
>
> kusten denez, desadostasuna ez dagokio hainbestean analisi sakon
> xeheari (nahiz eztabaidan hala iruditu batzuetan), jokabidearen
> koherentziari baizik, eta, harekin batera, irizpide praktikoaren
> erosotasunari. (Alegiazko araua: -au eta -(a)i motakoak bezala
> deklinatuko dira -aw eta -(a)y grafiako hitzak).
>
> Bide batez, amaierako Hri buruz, ez dut zalantzarik: H kontsonantea da
> (PH, TH, KH digrafoetan izan ezik), eta -h amaiera kontsonateen
> sailekoa da inolako dudarik gabe.
>
> Besterik da nola ahoskatu behar diren halakoak H kontsonante hori
> ahoskatzen ez bada, baina (hasierakora gatoz), onartuta daukagu ez
> direla beti ondo egokituko grafia eta ahoskera.
>
> (Zalantza bat geratzen zait, hala ere. Euskalki-gorabeherez gainera,
> kontsonantetzat jotzen baitira halako amaierak hizkera batzuetan
> (garayean, barawean), monosilabismoak ere eragin dezake kasuren batean
> (gau eta gai hitzetan bezala): *Donapaleun*, *Valdrau(n)n* baina
> *Pauen* (???Paun). Ez dakit, Alfontso, *Saw* ereduko hitz askorik
> dagoen, baina *Ray* bezala erabiliko nituzke nik halakoak, *Grau* edo
> *Fai" balira bezala).
>
> Ez gelditu arrazoi baten garauan, baizik eta guztien montoian.
>
> 2010/5/18 Elhuyar Fundazioa <elhuyar a bildua gmail.com>:
> > Ulertzen dut Juanen azalpena....
>