[itzul] Laranjarena/ laranjazkoa?

[ERKIZIA ITOIZ, Joseba]

Berandutxo bada ere, bi gauza esan nahi nituzke eztabaida interesgarri honen gainean.
Lehena, gauza bat berresteko: 'bokadillo bat, patata-tortillarena', 'tortilla bat, txorizoarena', 'zerena?' (baita 'zeinena?' ere) bezalakoak ohizkoak dira Donostiako parte zaharretik kanpo ere. Beterriko hizketan, adibidez, ohizkoak ez ezik usadio zaharrekoak dira: gure aitona-amona kasik elebakarrei entzuten genizkien. Gurasoei entzuten dizkiegu. Eta gaurko gazte euskal hiztunek ere normal-normal erabiltzen dituzte, etxean nahiz, larunbat-igandeetan, tabernan afari-merienda eskatzeko. Beraz,funtsean bat nator Juan Garziak esan dituenekin.
Eta bigarrena, iritzia emateko: uste dut halako kontuetan erabilerari kasu gehiago egin behar diogula. Esamolde horiek erabiltzen badira, zergatik jarri behar ditugu auzitan arrazoibide gramatikal edo semantiko hutsekin? Azken batean, iruditzen zait, batzuetan, gure buruari galdetu beharko geniokeela hizkuntzan benetan sinesten al dugun. Izan ere, erabilerak ez du gramatika legeztatu behar, gramatikak erabilera baizik. Horretantxe bai, hizkuntza handiek inbidia ematen didate batzuetan.
Esamolde horiek ez direla euskararen lurralde guztietan erabiltzen? Konforme; aitor diezaiegun duten balioa, baina ez txikiagoa. Ez direla, nahitaez, leku guztietarako eredutzat hartu behar? Konforme; dabiltzala besteak ere! Motz geratzen direla esapide konplexuagoetan? Konforme. Asma ditzagun, bada, horientzako soluzioak, gramatikaren (eta erabileraren) laguntzaz. Baina ez dezagun dena gramatikaren galbaherik estuenetik pasa; horrela ez baitugu euskara finduko, soildu eta baldartu baizik.
Ondo izan!




---
Joseba Erkizia Itoitz
Gipuzkoako Foru Aldundia
Itzulpen Ataleko burua

-----Jatorrizko mezua-----
Nork: itzul-bounces a bildua postaria.com [mailto:itzul-bounces a bildua postaria.com] Noren izenean: Juan Garzia Garmendia
Bidaltze-data: osteguna, 2011.eko otsailak 10 22:04
Nori: ItzuL
Gaia: Re: [itzul] Laranjarena/ laranjazkoa?

Ez dut luzatu edo tematu nahi kontu horrekin, baina bai argitu, berriro, nabarmen dena: "-zko" mordo galanta aurkitu daiteke bestelako adierazpide askotarikoetan, baina "patatazko tortilla" zein "laranjazko ur" eredu hori ez da existitu orain arteko euskaran.

 Asmatzea edo proposatzea libre da, noski, baina hori hizkuntza-ingeniaritza litzateke, izatekotan, eta txarra, nire ustez, kasu honetan behintzat, hizkuntzak berez baduena ("patata-tortilla", "laranja-ura) alferrik maiseatzera baitator.

Euskara normalean, bada, hortik aurrera hasten da eztabaida: ea "zerekin egindako( bokadillo)a" edo "zertatik ateratako( zuku)a" baino adierazpide laburragoren batera ekar daitekeen zera (elkarketara jo gabe):

"zerekiko( bokadillo)a" zein "zertatiko( zuku)a" teorikoegiak dira, eta "zerezko( bokadillo/zuku)a" desegokiak esanahiz.

Ezbide horretan, nik hurbilen ditudan hizkeretako hiztunek "zeren( bokadillo/ur)a" asmatu zuten aspaldi ("nolako( bokadilloa/zuku)a"
orokorragoarekin batera.

Kalkoa dela? Eta? Joskera horrek arazorik badu (eta badu:errepasatu nire lehen mezua), ez da jatorri(z)ko bekatu horrengatik, egitura konplexuetan motz geratzen delako baizik: hitz-elkarketei gertatzen zaien bezala, nahiz horiek superjarrok izan, batere "de"rik zerik gabe.

Azken ohar etsia: hemen inor ez da aditu edo ezaditu, ITZULkide baizik.

Hori bai: debekatuta badago zerbaiti buruz ustez zerbait jakitea, gaztigatu.



2011/2/10 Mikel Haranburu <musdeh a bildua terra.es>

> Ez dut uste nire pertzepzio urriak inongo euskaldun jator eta 
> axolatirik ezertara eraman lezakeenik, are gutxiago hiztun 
> axolagaberik, baina hiztun jator horiek berek hainbat oker, 
> hankasartze eta axolagabekeria egin ohi dute, denok dakigunez, hiztun 
> perfekturik ez baita inon. Aurpegiak milaka dituen gaztelaniazko "de" 
> hori hainbat modutara bihurtu dute euskaldunek, esanahia zein den. 
> Beharbada galdera egiteko beste modurik egon liteke eta haiek aurkitu, jakintsuen laguntzaz.
> Ez dago nire pertzepzioa inoren jakinduariaren gainetik. Gaixoa ni!
> Hala ere, -ko atzizkia edozeri eratxekitzen ahal badiogu, ez dut zer 
> arrarorik ikusten zurez egindako altzariari zurezko esateko, ez eta 
> oinez ibiltzen denari oinezko deitzeko, edo tortilaz egindako 
> bokadiloari tortilazko, edo patataz egindakoari patatazko tortila. 
> Galdera nola egin nire proposamenik? Ez, ez, zuek guztiok edo gehienok 
> jakinduria handiagoa duzue nik baino. Nik pertzepzio soila; adituren 
> batek txostena burutzeko badu, egin eta orduan jakinen dugu besteok ere.
> Mikel
>
> og., 2011.eko otsren 10a 17:30(e)an, Juan Garzia Garmendia(e)k idatzi zuen:
>
>  Barka narraskeria, eta bota aurrekoa zaborretara:
>>
>> Hara! Eta, orduan, sistematikoki "ze(r)ena nahi duzu bokadilloa?"
>> galdetzen
>> duten hiztun arrunt (axolagabe baina) jatorrek zer egin behar dute:
>> atzizki
>> hori jan eta jakia ahaztu, zure pertzepzio hori dela eta?
>>
>> Zein da zure proposamen desgaztelaniaztatua, jakin baliteke?
>>
>> 2011/2/10 Juan Garzia Garmendia<juangarzia a bildua gmail.com>
>>
>>  Hara! Eta, orduan, sistematikoki "zerena nahi duzu bokadilloa?" 
>> galdetzen
>>> dute hiztun arrunt (axolagabe baina) jatorrek zer egin behar dute, 
>>> -re hori, eta jakia ahaztu, zure pertzepzio hori dela eta?
>>>
>>> Zein da zure proposamen desgaztelaniaztua, jakin baliteke?
>>>
>>>
>>>
>>>
>>>
>>> 2011/2/10 Mikel Haranburu<musdeh a bildua terra.es>
>>>
>>> Hortaz, laranjazko zukua ez da "taxuzko esapidea", baina zukua 
>>> laranjana
>>>
>>>> bai dela "esapidea taxu(re)na".
>>>>
>>>> Nire pertzepzioan, "tortila patatana" irtenbide kaxkarra da, 
>>>> hiztunek axolagabekerian emandakoa. Areago, ausartuko nintzateke 
>>>> esatera "patatarena" ez duela inork esango, disimulatu beharrean, 
>>>> -re sartuz gero argi dagoelako zuzengabekeria dela.
>>>>
>>>> Jakintsuok esan, baina gaztelaniazko (!?) "de" horren arazo 
>>>> betierekoa eta guztizkoa da.
>>>>
>>>> (Eta "euskaldun de mierda" zer, kakazkoa ala kakana)  ;-))
>>>>
>>>> Mikel
>>>>
>>>> az., 2011.eko otsren 09a 15:22(e)an, Juan Garzia Garmendia(e)k 
>>>> idatzi
>>>> zuen:
>>>>
>>>>  <<"laranjazko zukua" ondo legoke, osagai bakarra laranja delako 
>>>> eta hori
>>>>
>>>>> besterik ez da erabiltzen.
>>>>>
>>>>> Ez ba: "laranjazko zukua" ez da inondik inora ere egokia (sintaxi 
>>>>> hutsez ongi eratua izan arren) orain arteko euskaran.
>>>>>
>>>>> Teorizazio teorikoak asko teoriza daitezke, baina "laranja(ren) 
>>>>> ura/zukua"
>>>>> ez da "harrizko etxea" bezalakoa hizkuntzarentzat. Era berean 
>>>>> "txekorrezko haragi/okela"rik ere ez dago zerupe honetako 
>>>>> euskaran.
>>>>>
>>>>> Halako soiletan, ez da dudarik: hitz-elkartea da ohikoena, eta, 
>>>>> bestela, "zeren (ur/haragi)a". Lehen osagaia konplexua denean, hor 
>>>>> sortu ohi da zalantza, hiruko elkarteak bakan baino ez baitira 
>>>>> erabiltzen ("arrosa gorri
>>>>> sorta"): ?patata-arrautzopil ogitartekoa.
>>>>>
>>>>> Kasu horretan, ahal dena egiten da; batez ere, bide hoberik ezean, 
>>>>> "zeren ura/haragia" ez bezala, "zeren ogitartekoa" naturala ez den 
>>>>> kasuetan, "ogitarteko bat, zerena/zerekin" eginez:
>>>>>
>>>>> bokadillo/bokata bat(,) patata-tortilla(re)na/tortilla(re)kin
>>>>>
>>>>> Eta hor izaten da arriskurik handiena asmakerietarako:
>>>>>
>>>>> *patata-tortillazko bokata bat
>>>>> *lursagar-arrautzopilarekiko ogitartekoa  *lursagar-arrautzopildun 
>>>>> ogitartekoa
>>>>>
>>>>> Eta abar.
>>>>> Zure euskaldun zinezko horiek dute, bada, Amaia, espero izatekoa 
>>>>> zenez, arrazoia. Bestea, euskara berria da, izatekotan... Edo 
>>>>> garbiago esanda, ausar nadin, euskara txarra, besterik gabe.
>>>>>
>>>>> Hori bai: inork ezin bermatu euskararik txarrena nagusitu(ko) ez 
>>>>> denik eta orain arteko egokiena arkaismo pedante bilakatu(ko) ez 
>>>>> denik.
>>>>>
>>>>> Hori gertatu(ko) bada ere, ordea, ez diezaiogun geuk gehiago lagundu.
>>>>> 2011/2/9 Kepa Diegez<kepa.diegez a bildua gmail.com>
>>>>>
>>>>>
>>>>>
>