[itzul] proyecto estrella

[Koldo Biguri]

Barka berriro matraka ematea aste honetako "eztabaida izarrarekin", baina, edozein dela ere bakoitzak itzulgai konkretu honen aurrean hobesten duen itzulpena, oso aitzakia ona iruditzen zait euskarazko itzulpengintzan ikusten den fenomeno batez hausnartzeko: alegia, lehenagoko mezu batean ere nolabait esan dudan bezala, euskal itzultzaile profesional askok irizpide linguistikoak eta hizkuntzalariek markatzen duten preskriptibismoa lehenesten dituztela irizpide traduktologikoen aurretik; Traduktologiaren ikerketa modernoenak Hizkuntzalaritzaren mendekotasunetik askatuz doazen bitartean, hemen txintxo-txintxo jarraitzen dugu arauzkotasun linguistiko-jesuitikoaren parametroetan. Alferrik esango dute puntako traduktologoek itzulpena komunikazio ekintza dela eta, zuzentasun edo arauzkotasun linguistikoaren batera, bestelako irizpideak ERE (erabilera soziala, hedadura, komunikagarritasuna) erabili behar direla; "Jostagarri Sindromea" deitzen diot nik, oso deikera zientifikoa ez bada ere: hemen norbaitek ebazten du marrazki bizidunetan "dibertigarri" hitza debekatuta dagoela, eta urteak daramatzagu ETBn "jostagarria" entzuten. Baina, zenbat ume euskaldunen ahotan entzun dugu hori? Zer erabilera sozial, zer hedadura du hitz supergarbi horrek? Adibideak aspertu arte topatu ditzakegu. Eta itzultzaileok gabiltza puntaren puntan gurutzada horretan, eta gero harritzen gara itzulpenak jende askorentzat duen irudi txarraren aurrean. Pentsa zer gertatuko litzatekeen bertsolaritzarekin, gure otzantasun garbizale-arauzalea izango balute! Beteko lukete BEC erraldoia?
Eztabaidarako beste gaitxo bat: zer egiten da beste hizkuntzetan halako esamolde bat irizpide linguistiko hutsekin gaizki osatuta egonda, hedadura handia duenean? (gogoratu élite/elite hitzarekin erdaraz izandako ikamika, eta beste hainbat eta hainbat; edo "kanguro" hitzaren etimologia. Edo EuskaltzainDI izenaren beraren osakera).
Bestetik, badirudi euskara dela eboluzionatu ezin duen hizkuntza bakarretako bat: erabilera berriek ez badute aurrekaririk topatzen gure "Literatura" aberatsean, jai dute. Euskara behin betiko fosila. George Cloony zine-izarra izan daiteke, baina ezin da aktore izarra izan pelikula batean, euskarak(?) ez duelako horrelako joskerarik onartzen, ez orain eta ez gero, jendeak erabili edo ez. Aktore gailena, beraz. Edozein euskaldunek ezagutzen eta erabiltzen duen hitza, komunikazio ekintza argi eta garbia. Euskal interprete koitadu batek zalantzarik gabe bat-batean ondo itzuliko lukeena.
Barka ironiak, baina egiten dizuedan galdera funtsezkoa hauxe da: euskal itzultzaile profesionalok euskal hizkuntzalaritzaren diktat guztiei bakarrik egin behar diegu men eta amen, ala kasu piskatxo bat egin al diezaiekegu Traduktologiaren, Itzulpen Zientziaren, Itzulpen-Teoriaren edo Itzulpen Ikerketen ekarpenei ere? Zuzentasun onargarri bakarra al da zuzentasun linguistikoa, ala besterik ere egon daiteke?

Nahi baduzue, Udako Unibertsitaterako ikastaro bat antola genezake honetaz, txantxa-asmorik gabe esanda. Norbaitek hartu nahi erronka?




KOLDO BIGURI

El 2012 urt 26, a las 11:17, Juan Garzia Garmendia <juangarzia a bildua gmail.com> escribió:

> Tira: oraingo honetan, behintzat (edo behingoz), ez dut nik, orain arte, parte
> hartu mezu-su luzea eragiten.
> 
> Uste dut azkenean argituz doazela sakoneko eztabaidaren argudioak. Bat
> nator, besteak beste, Patxi Petrirenaren azalpen argiekin, eta ez
> zait iruditzen, hala ere, kontraesanezko irudituko zaionik nik ontzat,
> egokitzat eta are, kasu batzuetan, bultzagarritzat hartzea halako
> izen-adjektiboak: (zelula) ama, (nozio) giltzarri, (hiri) estatu,
> joera( ezaugarri)...
> 
> Alegia, egia dela zailtasunen bat dakarrela irakurlearentzat, lehen
> aldietan, hitzon adjektibotasuna prozesatzeak, baina ez dela (ezta,
> Patxi?) gaindiezina eragozpentxo hori, izenondoak sortzeko bide hori
> baztertzeraino.
> 
> Beste kontu bat bada, hala ere, izenak izenondotzat baliatzeko bidea
> bera hizkuntza erromantzeena dela, eta haien tipologia eta
> egiturarekin lotua. Izan ere, prozedura bera erabiliz gero ingelesez,
> esate baterako, aditzondotzat egokitu nahi den izena izen-elkarte
> baten lehen osagaitzat hartuko da, noski, kokagune bera baitagokie bi
> kasuei hizkuntza horretan.
> 
> Horrek debekatzen edo du, "star" izena izenondotzat erabiltzea, nahiz
> atributu gisa normala izan.
> 
> Euskaraz, izenondoak izenaren eskuinean ematen direnez, ez dago
> egiturazko debekurik prozedura erabiltzeko, baina (uste dut hori dela
> auziaren funtsa) gaztelaniaren (moduko hizkuntzen) prozedura
> sistematikoki kalkatzea ez litzateke noski zuhurra:  "gizon igela"
> ematea "gizaigela"ren partez, demagun.
> 
> Hortik aurrera, bada, nik uste, kalko bakoitzaren premia eta
> egokitasuna neurtzea geratzen da, eta, horretan, ez dira filologoak
> bakarrak beren maniak dituztenak; itultzaileok (idazleak barne)
> baditugu geureak, eta ez nolanahikoak, eta "erabiltzaile"ak ere ez
> dira zer homogeneo bat, eta... Eta, ez dezagun ahaztu, euskaldun
> bakoitza da hizkuntzalari "lantze libreko" bat. Saiatu behar genuke,
> hala ere, eztabaidaren onerako, argudioak eta iritziak albait
> bereizten.
> 
> Eta, iritzietan sartuta, nik buelta emango nioke Patxi Andonegiren
> baieztapen bipil (utz dezagun horretan) honi:
> 
> "lehen aldiz entzuten duen erabiltzaileak ulertu egiten du,
> anbiguotasunik gabe ulertu ere, ongi menderatzen duen erderan ere
> erabiltzen delako"
> 
> Hori ote da arrazoia? Eebitasuna exonormatibotasun bihurtu da jada
> guztiz? Izan ere, buelta emanik, zer ulertzen du euskaldunak, demagun,
> "proiektu gailen" (P.P: mila esker) entzun edo irakurtzean? Eta nola
> itzuliko genuke euskaratik gaztelaniara?
> 
> Zein da arazoa? Ez dela "gailen" gaurko "erabiltzaile"entzat hitz
> ezaguna? Ala itzultzaile esplizitu nahiz inplizituaren alferkeriak edo
> erdalzaletasun mila aitzakiazkoak izan behar du guztion jokaeraren
> gidari?
> 
> Bada, zinez, euskaldunik, "proiektu gailen" eta "proiektu izar"
> ikusita zalantza lukeenik zer den (barkatu hitza) egokiagoa?
> 
> Izan ere, kontua ez da, dagoeneko, kalko bat edo beste eragoztea,
> baizik eta zertxobait bederen, tarteka, geure (euskararen) baitatik
> pentsatzea, dagoeneko neke handiegia ez bada.
> 
> A! Niri ere ahaztu zait, ia, zein zen galdera: "proiektu gailen"
> iruditzen zait ordainik onena.
> 
> 
> ANDONEGUI SANTAMARIA, Francisco Javier<xandonegi a bildua gipuzkoa.net>
> igorleak hau idatzi zuen (2012-01-26):
>> Nation state eztabaidan (Patxik ekarri duen horretan, Antton Gurrutxagak
>> "zelula ama" adibidea dakarkigu, adibide egokia honako. Anttonek berak dio,
>> azalpenetan, "zelula ama" Elhuyarren hautua izan zela, baina ikusteko
>> dagoela nagusituko ote den.
>> 
>> Uste dut denok egongo garela ados prozedura honetan: lehenik "celula
>> madre"ren beharra dauka batek; hark, behar hori asetzeko, "zelula ama"
>> proposatzen du, gramatikalki zuzena izanik; eta, azkenik, erabiltzaileek
>> erabakitzen dute "zelula ama" hori onartu edo "ama zelula" edo besteren bat
>> erabili.
>> 
>> Kontrako bidean, berriz, ez nuke esango denok ados gaudenik: erabiltzaileek
>> erabakitzen dute "proiektu izar"; eta adituek -zeinak erabiltzaile ere bai
>> baitira- erabiltzaile "arrunt"en hautua zintifikoki gustuku ez izan, eta,
>> esaterako, "proiektu nagusi" erabiltzen dute.
>> 
>> Esan dezakegu "proiektu izar" zabalduta dagoela eta askok erabili izan
>> dutela behar izan dutenean (bilatzaileak erabiltzaile kualifikatuak
>> aurkitzen dizkigu). Bestalde, "proiektu izar"ek ez die inolako arazorik
>> sortzen euskaldun hartzaileei, lehenengoan eta inolako arazorik gabe
>> ulertzen baitute. Izan ere, gure erdera baten bidez iritsi zaigu "proiektu
>> izar" , eta ez dago euskararen hornitzaile bikain diren gaztelera (nagusiki)
>> eta frantsesa (gero eta gutxiago) bezain berme sendorik esapide edo hitzen
>> bat nagusitu dadin euskaran.
>> 
>> "Proeiktu izar"ek, beraz, euskal gramatikaren bidea zabalik du, "zelula
>> ama"k bezalaxe; erabiltzaileek erabiltzen dute; eta lehen aldiz entzuten
>> duen erabiltzaileak ulertu egiten du, anbiguotasunik gabe ulertu ere, ongi
>> menderatzen duen erderan ere erabiltzen delako.
>> 
>> Beraz, terminologoak ez ditu argudio ugari "proiektu izar" baztertzeko, nire
>> ustez. Beste modu batera ere esan daitekeela "proyecto estrella" euskaraz?
>> Eta zer ez. Gure erdera baten kalkoa dela? Eta zer ez.
>> 
>> Xabier Andonegi
>> 
>> -----Jatorrizko mezua-----
>> Nork: itzul-bounces a bildua postaria.com [mailto:itzul-bounces a bildua postaria.com] Noren
>> izenean: o-lertxundi a bildua ivap.es
>> Bidaltze-data: asteazkena, 2012.eko urtarrilak 25 15:50
>> Nori: itzul a bildua postaria.com
>> Gaia: Re: [itzul] proyecto estrella
>> 
>> 
>> 
>> Beste nonbaiten, leku asko eta onetan, erabilia izatea zergatik onartzen
>> duzue besterik gabe, argudiorik gabe? Edo argudioa ote da ba hori bera, bere
>> horretan? Beste batek esan du eta kitto.
>> 
>> Begira, lehengoan Eroskin, sukaldeko ontzien lekuan: Eltxeak eta
>> Beirategiak.
>> 
>> Eltxean argi dago akatsa dela, baina beirategia gaztelaniazko vajilla-ren
>> baliokidetzat jo behar dugu orain?
>> 
>> Eta lehen aipatu ditudan horiek guztiak ere ontzat eman behar al ditugu,
>> "zeba bai"?
>> 
>> Gainera, gauzak nola esaten diren hori oso erlatiboa da, denbora kontua da.
>> Lehen gauzak era batera esaten ziren eta orain beste batera.
>> 
>> Adibidez, lehen langileak langile ziren eta orain giza baliabide edo
>> enplegatu. Zein da hobea? Orain erabiltzen dena, orain erabiltzen delako?
>> 
>> Beste hitz asko ere aldatu ditugu ba, erabiliak izan arren. Non dago hortaz
>> esaten dena onargarritzat jotzearen muga? Edo ez dauka batere?
>> 
>> 
>> 
>> 
>> 
>> 
>> 
>> 
>> -----Jatorrizko mezua-----
>> Nork: itzul-bounces a bildua postaria.com [mailto:itzul-bounces a bildua postaria.com] Noren
>> izenean: Xabier
>> Bidaltze-data: miércoles, 25 de enero de 2012 15:33
>> Nori: ItzuL
>> Gaia: Re: [itzul] proyecto estrella
>> 
>> Bale, Oihana, baina, orduan, zu planteatzen ari zarena da gure inguruko
>> hizkuntza nagusiek eta guk geuk ere, gure eguneroko hizketaldietan,
>> erabiltzen dugun espresio baten kontrakarrean joatea... eta, horretarako,
>> oso sendoa izan behar du argudioak. Nik ezin dut aurkitu mezu honen hasieran
>> aipatutakoak baino sendoagorik.
>> Zer argudio da zurea? Esan duzu "trakeskeria" bat dela "izar"
>> erabiltzea. Zergatik?
>> 
>> Xabier Aristegieta
>> 
>> Xabier<allurritza a bildua gmail.com> igorleak hau idatzi zuen (2012-01-25):
>>> Lehen bidali dudan mezua sinatu gabe joan zait, eta egiletza argitzeko
>>> bakarrik bidaltzen dut hau.
>>> 
>>> Xabier Aristegieta
>>> 
>>> o-lertxundi a bildua ivap.es<o-lertxundi a bildua ivap.es> igorleak hau idatzi zuen
>>> (2012-01-25):
>>>> Nik ez det esan "ezin", inondik inora.
>>>> Zuk zure iritzia eman duzu, hona hemen nirea: noiz arte jarraituko
>>>> dugu itzultzen gauzak "esaten diren bezala" eta ez "esan beharko
>>>> liratekeen bezala"? Alegia, alderantzizkoaren aldekoa naiz ni.
>>>> 
>>>> Esaten diren bezala esaten ditugu, gero: talde desabantailadunak,
>>>> giza baliabideen birkokatzea, izendapen aske, zuzkidura-bizitegi,
>>>> zabor iraunkorra eta kafe jasangarria, ingurumen-alderdi, gaixo akutu
>>>> eta azpi-akutu eta abar eta abar.
>>>> 
>>>> 
>>>> 
>>>> -----Jatorrizko mezua-----
>>>> Nork: itzul-bounces a bildua postaria.com [mailto:itzul-bounces a bildua postaria.com]
>>>> Noren
>>>> izenean: Koldo Biguri
>>>> Bidaltze-data: miércoles, 25 de enero de 2012 15:15
>>>> Nori: ItzuL
>>>> Gaia: [itzul] proyecto estrella
>>>> 
>>>> Ondo,
>>>> 
>>>> Zer dela eta ezin da esamolde hori itzuli Argian, Berrian, Zuzeun,
>>>> Goiena albistarian, Garan, Irutxuloko Hitzan eta beste hainbat eta
>>>> hainbat weborritan lasai asko erabiltzen duten bezala?
>>>> 
>>> 
>>