[itzul] proyecto estrella

[ANDONEGUI SANTAMARIA, Francisco Javier]

 Ene, ea nola demontre ateratzen naizen ni hemendik onik....
Lehenik eta behin, diglosia aipatu du Agirrek. Egia esan, ez naiz ni inolaz ere aditua horretan, eta, beharbada ezjakintasunak ematen duen itsutasunez edo beharbada ez dagoelako inon, nik auzi honetan ez dut ikusten diglosiarik batere. Nik auzi honetan hizkuntzen arteko mailegutza baino ez dut ikusten, mailegutzak dituen bertuteekin eta mailegutzak dituen erruekin.
Juan Gartziak ederki esan duen bezala, hizkuntza erromantikoek erraz asko eraikitzen dituzte "produktu izar" bezalakoak. Bestalde, "izar" hori oso adibide polita da hori garbi ikusteko.
Esango nuke izar hitzaren esanahi hori ("garrantzitsu") ingelesari zor diogula; alegia, Hollywoodeko "star" handiak eta abar direla guztiaren jatorria. Ez dakit, baina esango nuke Shakespeare orain berpiztu eta esango bagenio "zu literaturaren izar bat zara", piperrik ez lukeela ulertuko. Tira, beharbada ulertuko luke, auskalo.
Natorren harira. Hortik, ingelesetik, gainerako hizkuntzetara zabaldu da, tartean gaztelerara eta frantsesera, eta ia beti gertatzen den bezala, gazteleratik euskarara. Alabaina, "star" gaztelerara iritsi denean itzuli egin dute; frantsesek, ordea, hori ere ez, eta "star"ekin geratu dira.  "Lola Flores es una estrella" eta "Zinedi Zidane, star du foot".
Gainera, hizkuntza horiek, hemen aipagai ditugun hitz elkarketa horiek egiteko duten erraztasunaz baliatuz,  ingelesak egin ezin duena egin dute mailegu horrekin: gazteleraz, "producto estrella" eta antzeko hamaika eraiki dituzte; Frantsesez, "produit star" eta antzeko beste hamaika (oso erabiliak, gainera). Eta hori guztia inolako diglosiarik gabe, ustez.
Euskaraz, jakina, uste dut ez dagoela arazorik "izar" esanahi horrekin erabiltzeko. Denok onartzen dugu "Xabi Prieto da Realeko izarra", egia edo gezurra izan. Arazoa sortzen da euskarak gazteleraren eta frantsesaren bidetik aurrera egiten duenean, eta "proiektu izar" bezalakoak sortzen dituenean. Izan ere, euskarak badu bide bat hori egiteko, baina ez da bide zabal bat, ez da frantsesak eta gaztelerak duten lau lerroko autobidea. Bidexka bat da, eta han barrena trafikoa oso apala da ("zelula ama" eta beste lau katu dabiltza, tartean "emakume pantera" eta antzeko mutanteak). Ez da oso bide argia, gainera, eta itsusi samarra ere bada askoren ustez. Hala ere, badu bertute bat interesgarri egiten duena: oso bide motza da, dagoen motzena, heldu nahi den horretara iristeko, alegia, "producto estrella" euskaraz esateko. Egia, badira beste bide batzuk, hobeak askoren ustez eta garbiagoak, baina ez dira hura bezain motzak. Eta, egia biripila, bide motzak alperraren bidea izateko baldintza guztiak betetzen ditu, Juanek ederki esan duen bezala.

Euskal saltzaile bat hasi da hizketan: "eta, orain, zuekin eta zuzenean, gure producto estrella: P.P. garbigailua".

Tira, ezin diogu onartu horrelakorik. Eskatzen diogu, gutxienez, izan dadila itzultzaile inplizitua goitik behera, osoa, ez erdizkakoa. Eskatzen diogu esan dezala "eta, orain, zuekin eta zuzenean, gure produktu izarra: P.P. garbilgailua". Hori edo beste bat, baina euskaraz. Horretan denok gaude ados.
Beraz, gure euskal saltzaileak esandako hori ezabatu eta beste bat esan behar du, eta, jakina, hor hautu bat egin behar du. Euskal saltzailea alperra bada, edo erdalzale edo zikinzale samarra, edo euskararen baitatik pentsatzeari ez badio abantaila berezirik antzematen... orduan produktu "izar"en alde egingo du. Langilea eta txukuna edo garbizalea bada, edo euskararen baitari egundoko garrantzia ematen badio, berriz, Patxi Petrirenaren jarraitzaile izango da produktu gailenean barrena.
Beraz, egia da: "proiektu izar" alperrarena izan daiteke; erdalzalearena ere bai; baina zein motza den esan nahi den horretara iristeko!...  motza eta zuzena, Juanek ederki esan duen bezala. Eta, perfektua esanahian, mailan eta graduan, hori ere esan behar da. Izan ere, "proiektu izar" berehalakoan ulertzen da, inolako anbiguotasunik gabe,  hori ere ezinbesteko baldintza baita zerbaitek balio izan dezan, aurreko mezuan esan dudan bezala. Izan ere, gure euskal saltzaileak "produktu izar" esango balu eta entzuleek "ze ostia esan du" elkarri galdezka hasiko balira, orduan ez luke balio izango. Jakina, esapide bat lehenengoan ulertzea ez da esapide horren zuzentasuna besotik dakarren argudio bat... Horrelako astakeriarik ez dut esan nik... ez nahita, behintzat. Eta esan badut, eskertzen diot Juani ez luzatu izana. Bestalde, egia da proiektu goien-ek ere ez duela arazo hori, ederki asko ulertzen dela, Juanek esan duen bezala.

Azkenik, utzidazue kontutxo bat Juani argitzen: ni ez naiz Patxi Andonegi. Hori, Juan, Lizeoan izan zenuen ikasle bat zen, posta zerrenda honetan inolako errurik ez duena. Mutiko jatorra. Baina ni Lizeoko beste ikasle bat nauzu, Xabier Andonegi. Ez al zara gogoratzen zure ikasle goienarekin edo zer? Horrek bai eman didala mina...

-----Jatorrizko mezua-----
Nork: itzul-bounces a bildua postaria.com [mailto:itzul-bounces a bildua postaria.com] Noren izenean: Juan Garzia Garmendia
Bidaltze-data: osteguna, 2012.eko urtarrilak 26 11:17
Nori: ItzuL
Gaia: Re: [itzul] proyecto estrella

Tira: oraingo honetan, behintzat (edo behingoz), ez dut nik, orain arte, parte hartu mezu-su luzea eragiten.

Uste dut azkenean argituz doazela sakoneko eztabaidaren argudioak. Bat nator, besteak beste, Patxi Petrirenaren azalpen argiekin, eta ez zait iruditzen, hala ere, kontraesanezko irudituko zaionik nik ontzat, egokitzat eta are, kasu batzuetan, bultzagarritzat hartzea halako
izen-adjektiboak: (zelula) ama, (nozio) giltzarri, (hiri) estatu, joera( ezaugarri)...

Alegia, egia dela zailtasunen bat dakarrela irakurlearentzat, lehen aldietan, hitzon adjektibotasuna prozesatzeak, baina ez dela (ezta,
Patxi?) gaindiezina eragozpentxo hori, izenondoak sortzeko bide hori baztertzeraino.

Beste kontu bat bada, hala ere, izenak izenondotzat baliatzeko bidea bera hizkuntza erromantzeena dela, eta haien tipologia eta egiturarekin lotua. Izan ere, prozedura bera erabiliz gero ingelesez, esate baterako, aditzondotzat egokitu nahi den izena izen-elkarte baten lehen osagaitzat hartuko da, noski, kokagune bera baitagokie bi kasuei hizkuntza horretan.

Horrek debekatzen edo du, "star" izena izenondotzat erabiltzea, nahiz atributu gisa normala izan.

Euskaraz, izenondoak izenaren eskuinean ematen direnez, ez dago egiturazko debekurik prozedura erabiltzeko, baina (uste dut hori dela auziaren funtsa) gaztelaniaren (moduko hizkuntzen) prozedura sistematikoki kalkatzea ez litzateke noski zuhurra:  "gizon igela"
ematea "gizaigela"ren partez, demagun.

Hortik aurrera, bada, nik uste, kalko bakoitzaren premia eta egokitasuna neurtzea geratzen da, eta, horretan, ez dira filologoak bakarrak beren maniak dituztenak; itultzaileok (idazleak barne) baditugu geureak, eta ez nolanahikoak, eta "erabiltzaile"ak ere ez dira zer homogeneo bat, eta... Eta, ez dezagun ahaztu, euskaldun bakoitza da hizkuntzalari "lantze libreko" bat. Saiatu behar genuke, hala ere, eztabaidaren onerako, argudioak eta iritziak albait bereizten.

Eta, iritzietan sartuta, nik buelta emango nioke Patxi Andonegiren baieztapen bipil (utz dezagun horretan) honi:

 "lehen aldiz entzuten duen erabiltzaileak ulertu egiten du, anbiguotasunik gabe ulertu ere, ongi menderatzen duen erderan ere erabiltzen delako"

Hori ote da arrazoia? Eebitasuna exonormatibotasun bihurtu da jada guztiz? Izan ere, buelta emanik, zer ulertzen du euskaldunak, demagun, "proiektu gailen" (P.P: mila esker) entzun edo irakurtzean? Eta nola itzuliko genuke euskaratik gaztelaniara?

Zein da arazoa? Ez dela "gailen" gaurko "erabiltzaile"entzat hitz ezaguna? Ala itzultzaile esplizitu nahiz inplizituaren alferkeriak edo erdalzaletasun mila aitzakiazkoak izan behar du guztion jokaeraren gidari?

Bada, zinez, euskaldunik, "proiektu gailen" eta "proiektu izar"
ikusita zalantza lukeenik zer den (barkatu hitza) egokiagoa?

Izan ere, kontua ez da, dagoeneko, kalko bat edo beste eragoztea, baizik eta zertxobait bederen, tarteka, geure (euskararen) baitatik pentsatzea, dagoeneko neke handiegia ez bada.

A! Niri ere ahaztu zait, ia, zein zen galdera: "proiektu gailen"
iruditzen zait ordainik onena.


ANDONEGUI SANTAMARIA, Francisco Javier<xandonegi a bildua gipuzkoa.net> igorleak hau idatzi zuen (2012-01-26):
> Nation state eztabaidan (Patxik ekarri duen horretan, Antton
> Gurrutxagak "zelula ama" adibidea dakarkigu, adibide egokia honako.
> Anttonek berak dio, azalpenetan, "zelula ama" Elhuyarren hautua izan
> zela, baina ikusteko dagoela nagusituko ote den.
>
> Uste dut denok egongo garela ados prozedura honetan: lehenik "celula
> madre"ren beharra dauka batek; hark, behar hori asetzeko, "zelula ama"
> proposatzen du, gramatikalki zuzena izanik; eta, azkenik,
> erabiltzaileek erabakitzen dute "zelula ama" hori onartu edo "ama
> zelula" edo besteren bat erabili.
>
> Kontrako bidean, berriz, ez nuke esango denok ados gaudenik:
> erabiltzaileek erabakitzen dute "proiektu izar"; eta adituek -zeinak
> erabiltzaile ere bai
> baitira- erabiltzaile "arrunt"en hautua zintifikoki gustuku ez izan,
> eta, esaterako, "proiektu nagusi" erabiltzen dute.
>
> Esan dezakegu "proiektu izar" zabalduta dagoela eta askok erabili izan
> dutela behar izan dutenean (bilatzaileak erabiltzaile kualifikatuak
> aurkitzen dizkigu). Bestalde, "proiektu izar"ek ez die inolako
> arazorik sortzen euskaldun hartzaileei, lehenengoan eta inolako
> arazorik gabe ulertzen baitute. Izan ere, gure erdera baten bidez
> iritsi zaigu "proiektu izar" , eta ez dago euskararen hornitzaile
> bikain diren gaztelera (nagusiki) eta frantsesa (gero eta gutxiago)
> bezain berme sendorik esapide edo hitzen bat nagusitu dadin euskaran.
>
> "Proeiktu izar"ek, beraz, euskal gramatikaren bidea zabalik du,
> "zelula ama"k bezalaxe; erabiltzaileek erabiltzen dute; eta lehen
> aldiz entzuten duen erabiltzaileak ulertu egiten du, anbiguotasunik
> gabe ulertu ere, ongi menderatzen duen erderan ere erabiltzen delako.
>
> Beraz, terminologoak ez ditu argudio ugari "proiektu izar"
> baztertzeko, nire ustez. Beste modu batera ere esan daitekeela "proyecto estrella" euskaraz?
> Eta zer ez. Gure erdera baten kalkoa dela? Eta zer ez.
>
> Xabier Andonegi
>
> -----Jatorrizko mezua-----
> Nork: itzul-bounces a bildua postaria.com [mailto:itzul-bounces a bildua postaria.com]
> Noren
> izenean: o-lertxundi a bildua ivap.es
> Bidaltze-data: asteazkena, 2012.eko urtarrilak 25 15:50
> Nori: itzul a bildua postaria.com
> Gaia: Re: [itzul] proyecto estrella
>
>
>
> Beste nonbaiten, leku asko eta onetan, erabilia izatea zergatik
> onartzen duzue besterik gabe, argudiorik gabe? Edo argudioa ote da ba
> hori bera, bere horretan? Beste batek esan du eta kitto.
>
> Begira, lehengoan Eroskin, sukaldeko ontzien lekuan: Eltxeak eta
> Beirategiak.
>
> Eltxean argi dago akatsa dela, baina beirategia gaztelaniazko
> vajilla-ren baliokidetzat jo behar dugu orain?
>
> Eta lehen aipatu ditudan horiek guztiak ere ontzat eman behar al
> ditugu, "zeba bai"?
>
> Gainera, gauzak nola esaten diren hori oso erlatiboa da, denbora kontua da.
> Lehen gauzak era batera esaten ziren eta orain beste batera.
>
> Adibidez, lehen langileak langile ziren eta orain giza baliabide edo
> enplegatu. Zein da hobea? Orain erabiltzen dena, orain erabiltzen delako?
>
> Beste hitz asko ere aldatu ditugu ba, erabiliak izan arren. Non dago
> hortaz esaten dena onargarritzat jotzearen muga? Edo ez dauka batere?
>
>
>
>
>
>
>
>
> -----Jatorrizko mezua-----
> Nork: itzul-bounces a bildua postaria.com [mailto:itzul-bounces a bildua postaria.com]
> Noren
> izenean: Xabier
> Bidaltze-data: miércoles, 25 de enero de 2012 15:33
> Nori: ItzuL
> Gaia: Re: [itzul] proyecto estrella
>
> Bale, Oihana, baina, orduan, zu planteatzen ari zarena da gure
> inguruko hizkuntza nagusiek eta guk geuk ere, gure eguneroko
> hizketaldietan, erabiltzen dugun espresio baten kontrakarrean
> joatea... eta, horretarako, oso sendoa izan behar du argudioak. Nik
> ezin dut aurkitu mezu honen hasieran aipatutakoak baino sendoagorik.
> Zer argudio da zurea? Esan duzu "trakeskeria" bat dela "izar"
> erabiltzea. Zergatik?
>
> Xabier Aristegieta
>
> Xabier<allurritza a bildua gmail.com> igorleak hau idatzi zuen (2012-01-25):
>> Lehen bidali dudan mezua sinatu gabe joan zait, eta egiletza
>> argitzeko bakarrik bidaltzen dut hau.
>>
>> Xabier Aristegieta
>>
>> o-lertxundi a bildua ivap.es<o-lertxundi a bildua ivap.es> igorleak hau idatzi zuen
>> (2012-01-25):
>>> Nik ez det esan "ezin", inondik inora.
>>> Zuk zure iritzia eman duzu, hona hemen nirea: noiz arte jarraituko
>>> dugu itzultzen gauzak "esaten diren bezala" eta ez "esan beharko
>>> liratekeen bezala"? Alegia, alderantzizkoaren aldekoa naiz ni.
>>>
>>> Esaten diren bezala esaten ditugu, gero: talde desabantailadunak,
>>> giza baliabideen birkokatzea, izendapen aske, zuzkidura-bizitegi,
>>> zabor iraunkorra eta kafe jasangarria, ingurumen-alderdi, gaixo
>>> akutu eta azpi-akutu eta abar eta abar.
>>>
>>>
>>>
>>> -----Jatorrizko mezua-----
>>> Nork: itzul-bounces a bildua postaria.com [mailto:itzul-bounces a bildua postaria.com]
>>> Noren
>>> izenean: Koldo Biguri
>>> Bidaltze-data: miércoles, 25 de enero de 2012 15:15
>>> Nori: ItzuL
>>> Gaia: [itzul] proyecto estrella
>>>
>>> Ondo,
>>>
>>> Zer dela eta ezin da esamolde hori itzuli Argian, Berrian, Zuzeun,
>>> Goiena albistarian, Garan, Irutxuloko Hitzan eta beste hainbat eta
>>> hainbat weborritan lasai asko erabiltzen duten bezala?
>>>
>>
>