[itzul] No cocinado

[Antton Gurrutxaga Hernaiz]

Xabier:
2014-02-03 Xabier Aristegieta <allurritza a bildua gmail.com>:

> Gogoeta batzuk:
>
> 1.- Inork ez du zalantzan jartzen "kozinatu" aditzaren onargarritasuna.
> Eztabaidatzen ari garena da "sukaldatu"ren onargarritasuna.
>

Bai

>
> 2.- Eta eztabaida hori sortzen da ez inor, kutixia edo irrika personal bat
> tarteko, "sukaldatu" hitza hiztunei erabilarazten tematzeagatik (guk
> dakigula, behintzat), baizik eta hitz horrek indar handitxoa hartu duelako
> hiztunon artean, eta hitz horrekiko jarrera bat hartu beharra egokitzat
> iritzi izan delako.
>

Bai


> 3.- Hori horrela, zer du txarretik "sukaldatu"k? Bi arrazoi aipatu dira:
>
> -- Jadanik badagoela mailegu bat, "kozinatu" (eta, beraz, "sukaldatu"
> erabiltzea "kozinatu"ren aurkako nolabaiteko erasoa litzateke, "kozinatu"
> erabil ez dadin).
>

Lehendik mailegua egotearena konbinazioan erabili dudan irizpidea da;
jadanik mailegua egotea ez da, berez, arazo bat sortu berriko hitz
batentzat. Bestetik, "erasoa" diozu... tira, ez dut uste inor
hainbesterainokorik esan duenik.


>
> -- "Sukaldatu" gaizki sorturiko aditza dela.
>

 Badakit ñabardura txikia dela, baina nik behintzat "Analogia formalaz
sortutako kalkoa da, ohiz kanpokoa" esan dut.* izen+-tu* erabidea
erabiltzen da aditzak sortzeko, nahiz eta ez den *izond.+-tu* prozedura
bezain emankorra. Sorbidean gabe, semantikan legoke, nire ustez, gakoa.
Baina ez da hori nik nabarmendu nahi izan dudan arazoa. Esana dut aurreko
mezuetan, ez du merezi errepikatzea

>
>
> Orotariko Hiztegiak hauxe dio:
>
> kozinatu (VocBN, H), kuzinatu (-iñ- Chaho).
>
> Cocinar. "Faire la cuisine, préparer les mets" VocBN. Ogi ta lixua
> egíten, kozinátzen, ta gañarákoak. LE Prog 118. Bérze milla zébo
> kozinatzen dire luxuriarén sutégian. LE in BOEanm 560.
>
> Eta Hiztegi Batuak:
>
> *kozinatu*, kozina, kozinatzen. *du* ad. 'janariak beroaren bidez
> prestatu'
>
>
> Ederki. Lekukotasuna hortxe jasota ageri da. Baina "kozinatu" aspaldiko
> mailegua dela esate hutsak badirudi aditzera ematen duela
> euskaraz izugarrizko presentzia izan duen hitza dela.
>
> Eta ez dirudi hala denik:
>
> --Alde batetik, hor daude hizpide izan ditugun Googleko neurketak
> (aipaturiko gorabeherak gorabehera).
>

Googleko datuak gaur egungoak dira. Baina arrazoia duzu, gaur egun
*sukaldatu* gehiago erabiltzen da.

--Orotariko Hiztegiko lekukotasuna ezin esan batere oparoa denik.
>

Ez dut ebidentziarik, baina uste dut, beste hainbeste maileguk bezala,
*kozinatu*k ere "ordaindu" behar izan zuela bere bekatua. Ez da kasu
bakarra, hizketan bizirik dauden hitz askori gertatu zitzaien. Zerrenda
honetan, pertsona askok adierazi dute *kozinatu* arrunta dela haien
euskalkian edo hizkeran.
Bestetik, aurrerago Lhande sartu duzu. Gogoan izan Lhande eta Azkueren
artean aipatu ohi diren diferentziak maileguak hiztegiratzerakoan.

--Elhuyar Hiztegi Entziklopedikoan (Usurbil, 1993) ez da agertu ere egiten.
>

Ados. Gure iturrietan ez genuen jaso. Esango nuke armairutik atera gabe
zegoela, lehen esandako arrazoiengatik, seguru aski.


> --Elhuyar Hiztegiaren 2006ko argitalpenean, "cocinar"en begiratuta, hauxe
> dio:
>
> *cocinar*. *v.intr*. Janaria prestatu/egin/gertatu/maneatu; kozinatu. *Hoy
> cocino yo*: gaur neuk prestatuko dut bazkaria.
>
> Alegia, aukera posible guztietatik azken gisa.
>
> Ordainak nolabait antolatu behar dira; egia da hasieran erabilienak,
zabalduenak... jartzen saiatzen garela. Gai korapilatsua da, baina ,
edonola ere, ez du zerikusirik onargarritasunarekin, ordenak ez dio ezer
onargarritasunaz. Hortik ez nuke aterako azkenak ordain egokiak ez direnik
(edo aurrekoak egokiagoak direnik). Bestela, ez genituzke emango.

> Eta adibiderako, beste aukeraren bat lehenesten du.
>
> Beste hainbeste.

>
>
> Eta, interesgarriagoa: euskaratik abiaturiko bilaketa egitean, zerarekin
> topo egiten duzu: "kozinatu"k ez dauka sarrerarik aditz gisa, baizik eta,
> soilik, izenondo gisa:
>
> *kozinatu*. *izond*. Cocinado. *Plater kozinatua*: plato cocinado.
>
> Hori koherentzia-huts bat da, arrazoia duzu.

>
> Tira: "kozinatu" defendatzearen ikuspegitik, aurrerapen bat behintzat
> bada, 1993ko Hiztegi Entziklopedikoko hutsunetik abiatuta.
>
> --Gaur egun bai; sareko Elhuyar Hiztegian kontsultatuta, hauxe ekartzen
> du:
>
> *kozinatu, kozina, kozinatzen **du ad*. *cocinar*
>
>            *plater hori askotan kozinatu du etxekoentzat*: ese plato lo
> ha cocinado muchas veces para los de casa *plater kozinatua*: plato
> cocinado
>


>
>
Azken edizioan konpondu dugun koherentzia-hutsa.


> Hain hitz gogoangarria badugu "kozinatu" hori, nekez uler daiteke zeinen
> gogo txarrez (itxuraz) ireki dizkion Elhuyarrek bere hiztegiko ateak.
> Urteen joanarekin soilik.
>

Horretatik guztitik atera duzu "gogo txarrez" sartu genuela hitza? Ez, ez
genuen gogo txarrez sartu. Denok ditugu emozioak, grinak, maniak... baina
saiatzen gara lan profesionalean horien arabera ez jokatzen. Datuak jaso
eta hitza dokumentatuta zegoela egiaztatutakoan sartu genuen. Eta,
izatekotan, gogo onez; izan ere, hiztegia hobetzeko zerbait egiten ari
zarela sentitzen dugunean, pozik egiten ditugu horrelakoak.


> Baina, jarrai dezagun:
>
> --*Labayru Hiztegia. Bizkaiera eta Batua (b)uztarturik.
> Euskera-gaztelania*.  Ez du "kozinatu"rik jasotzen. Ez aditz gisa, ez
> izenondo gisa.
>

H5000n ere, es-eu atalean, ez dute *cocinar*en ordainetan ematen.  eu-es
atalean badago.
Ezin dut horien izenean hitz egin.


>
> --Junes Casenave-Harigileren frantses-euskara hiztegian, "cuisiner"
> begiratua, hauxe ageri da: apaintü, adelatü, jatekoa egin. Ez da
> "kozinatu"rik agertzen, beraz.
>

Ez da harritzekoa, Casenaveren maileguegiko jarrera kontuan izanik.

>
> --Euskaltzaindiaren 2012ko Hiztegian... ez da agertzen "kozinatu"rik.
> Horra Hiztegi Batuarekiko beste "ez-batetortze" bat.
>

Normala da hori. Euskaltzaindiaren Hiztegiak Hiztegi Batuaren lehen
itzuliko 20.000 hitz biltzen ditu. "kozinatu" bigarren itzulikoa da; uste
dut orain ari direla horiek lantzen, hurrengo ediziorako.


>
>
> Horrenbestez, zer ondorioztatu behar dugu? "Sukaldatu" "kozinatu"ren aurka
> erabili nahi izan dela, aditzera eman zaigun bezala?
>

Ez dut uste inork esan duenik "aurka erabili". Hau ez da gerra bat. Uneren
batean *sukaldatu* sortuko zuen norbaitek, anonimoki. Eta zabaltzen hasi
zen. Zergatik gertatzen da hori? Nik esan dudana da hori bi faktorek izan
dute zerikusia: "kozinatu" ez ezagutzea, edo, ezagututa ere, "hori erdaraz
da" delako iritzia.

Ez ote da justu kontrakoa izango, "kozinatu"ren lekukotasunen bakana
> ikusirik? Alegia, orain "kozinatu" biziberritu nahi dela, hain zuzen ere
> "sukaldatu"ri bidea ixteko?
>

Ez dut uste, ez dut sentsazio hori; hizketan nahiko bizirik dagoela esango
nuke, eta, biziberritzekotan, lehen esan dudan "armairutik ateratzea"
zentzuan, estandarren onartua izateko. Baina nork daki, arrazoia izango
duzu beharbada. Nola frogatu hori, ordea? Nola lortu ebidentziak?

>
> Eta azken kontu bat. Esan da "kozinatu" mailegu bat dela. Ziur? Mailegua,
> nondikoa? Gaztelaniazko "cocinar"etikoa? Kontua ez baita batere makala.
> Pierre Lhanderen *Dictionnaire Basque-Français*en "kozinatu" agertzen da,
> bai... baina "kozina+tu" batura gisa:
>
> **KOZINA* -- 1º *C*. (A.)   cuisine, pièce de la maison. SYN.: *sukhalde *(...)
>
>
>             *- tu* (H.)   cuisiner. SYN.: *aphaindu, adelatü*
>

> Orduan, zein da mailegua? "Kozinatu"? Ala "kozina"? Zeren eta "polita"
> izango bailitzateke orain, "sukaldatu= sukalde+tu" egituraren ustezko
> okerraz aditzera eman direnak aditzera eman ondoren, deskubritzea ezen
> "kozinatu", azken finean, egitura horixe berbera dela: kozina+tu. Ea zer
> argudiorekin esan ahalko litzatekeen kozina+tu ondo dagoela eta sukalde+tu,
> aldiz, gaizki.
>

Uste dut Lhandek informazio lexikografikoa aurkezteko duen moduaren ondorio
dela hori, eta ez *kozinatu* hitz eratorria izatearena. -*tu* atzizkia
aditzak mailegatzeko ohiko prozedura emankorra da. Batzuetan, maileguzko
aditzaren "erroa" hitza da, eta hori ere mailegatu egiten dugu.
Adibidez: *diziplinatu,
gangrenatu, gillotinatu, glosatu, prentsatu, sinkopatu*... Tentazioa izan
dezakegu aditz horiek gure eratortze-sistemaren arabera sortzen ari garela
pentsatzeko, baina esango nuke iritzi orokorra dela horiek maileguzko
aditzak direla, ez hitz eratorriak.

Nik eman dut iritzia, eta adierazi ditut nire kezkak eta aurreikuspenak.
Hiztunek bere bidea egingo dute, eta, azkenean, horrek aginduko du. Erantsi
dezakedan bakarra da hemen esan den guztia kontuan hartu beharrean gaudela
gure lanean.

Antton
-------------- hurrengo zatia --------------
Erantsitako HTML dokumentu bat ezabatu egin da...
URL: <https://postaria.com/pipermail/itzul/attachments/20140204/bd1917d5/attachment.html>