[itzul] euskararen desafektua

As, Abe 13, 19:39:18, CET 2016

... eta kontu bat ahaztu zait, gainera, besteekin luzaturik...

Ditxosozko SOV nahiz, euskaraturik, SOA hitz hurrenkera, ez naiz aspertuko
esaten, onenean mikrosintaxiari dagokio (eta hor ere ez erabat), eta ez du
agintzen esaldiaren antolaeran, funtzio informatiboen arabera erabakitzen
baita han hitz-hurrenkera. Izatekotan, bada nolabaiteko korrelazio bat
mintzagai funtzio informatiboaren eta subjektu funtzio gramatikalaren
artean, JOERA estatistikoki aski markatua baitute subjektuek mintzagai
funtzioan joateko.

Joera horren zenbaterainokoa, bestalde, ez da berdina hizkuntza batetik
bestera. Adibidez, ingelesez (eta hein txikiago batean gaztelaniaz eta
frantsesez), hitz-hurrenkerak bakarrik markatzen duenez subjektu-funtzioa,
nekez mugi daiteke subjektua bere horretan aditzaren aurretik (egitura
pasibora aldatu behar izaten da esaldia eta "by" preposizioaz baliatu).
Euskaraz (eta, oro har, subjektua morfologikoki indentifikaturik dagoen
hizkuntzetan), ez da halako mugarik, eta normalagoa da, beraz, subjektua
edozein posiziotan agertzea (horra, bidenabar, zergatik moldatzen garen
egitura pasiboetara jo gabe...).

Juan Garzia Garmendia<juangarzia a bildua gmail.com> igorleak hau idatzi zuen
(2016(e)ko abenduak 13 11:16):

> Berriro esango dut "Joskera lantegi" esploratibo haren mami gehiena,
> hitz-ordenari buruzkoa batez ere, hobeto bildurik datorrela, ustez,
> "Esaldiaren antolaera: funtzio informatiboak gako" berriago eta
> didaktizatu(xe)agoan.
>
> Hor dator, besteak beste, zerrenda luze samar bat aditza atzeratu ohi ez
> duten esaldi-konfigurazio ugariena (Zarateren adibideotakon modukoak
> barne). Luzatu eta zabaldu liteke noski kontua konfigurazio horietariko
> bakoitzarenak xehetuz, baina hori baino interesgarriagoa iruditzen zait,
> praktikan, konturatzea nola konfigurazio-aukera zabal-zabaleko bat baino ez
> den, idazle korrienteontzat, benetan auzitan dagoena: baieztapen perpaus
> batzuena (osagarria duten gehienek aditzaren atzean eraman ohi dute
> osagarri hori, eta aditzaren aurrekoa ez da izaten galdegaia). Mugatua da,
> beraz, oso, zalantza- (edo bitasun-) eremua.
>
> Bestalde, Asierrek ederto dioen moduan noiznahi "sudurraren puntan jarri
> zaigulako" aldatzen badugu estandar idatziko oinarrizko kodea, irakurlearen
> kaltean doa hori, testugile nagiarentzat eroso izanagatik. Bestalde,
> "komunikagarritasun" esentzialaren arautzat jotzen badugu joskera guztia
> beti buru-isats moldean adieraztea, tira, posible da hor, isikoki, kodea
> haustea gorabehera, esaldiaren mailan (X + ADITZA > ADITZA + X), baina
> (aurreko mezuan aipatzen nuen albo- edo kontra-kalteaz gainera) zer
> trikimailu asmatu beharko dugu gero gaur egungo prosan nagusi den
> nominalizazio-estiloan, non izen-sintagmak baitira formalki esaldiak bezain
> luze izateko joera dutenak? Hots, nik mikrosintaxi esaten diodan mailan?
> Inozo samarra da pentsatzea zenbait asmatzeak konpontzen duela kontua,
> ALDERANTZIZKOA baita, zurrunki, izen-sintagmen osagaien hurrenkera erdaraz
> eta euskaraz (izenondoen posizioari dagokionez izan ezik).
>
> Berriro diot: euskarari zuku guztia ateratzea da kontua, eta ez guztiz
> bestelako hizkuntza bat ingeniaritzea. Ni neu,fidago naiz euskaraz haren
> ingeniari bisionarioez baino. Eta, berriro diot hori ere, halaz guztiz,
> Maori katuen koloreez gertatzen zitzaion bezala, ez zait hainbestean axola
> zein den atzean dagoen teoria, baldin eta testua praktikan ganoraz landua
> bada euskal irakurle --erregistroak erregistro-- korrienteentzat.
>
> Hasita nagoenez, beste bi xehetasuntxo, neureak argitze aldera:
>
> Inoiz "galdegai faltsu" izendapena erabili badut, uste dut garbi geratzen
> zela testuinguruan  zein zen horren adiera. Esate baterako, "HAN joan zen
> (zegoen, zebilen...) zelai izoztuaren gainean salto eta brinkoka" esaldian
> (erregistro narratibo-deskriptiboa), "han" hitzak ez da hartzen ohiko NON
> zentzuan: aditzak adierazten duen gertakaria aktualizatu-edo baino ez du
> egiten. Jakina, horrek, bidenabar, aukera ematen du aditzaren aurrean
> joateko luze-astuntxo litzatekeen osagaia eskuinean emateko (galdegaiak
> apenas ematen duenez informaziorik, eskuineko hori informazio nagusia
> (rema); horra, bada, aipaturiko konfigurazioetariko beste bat, [GALDEGAIA +
> ADITZA] arruntari ez dagokiona.
>
> Konfigurazio horretan, KOMARIK GABE doa noski osagai hori aditzaren
> segidan; izan ere, komaz emanez gero, zentzu osoa luke komaren aurrekoak,
> eta ohiko zentzua eta (galdegai-) funtzio arrunt(ago)a luke eskuarki  "han"
> hitzak, eta (ikus "Esaldiaren antolaera...") komaren ostekoa, bai jauna,
> ohi duenez ("gehikuntza" deitzen diot nik horri), BESTE, BIGARREN,
> GEHITURIKO GALDEGAI bat litzateke, zentzuz eta intonazioz nabarmen:
>
>  "HAN zebilen, SALTO ETA BRINKOKA (ibili ere)".
>
> Edota, nabarmenago:
>
>
>  "HAN zebilen, ZELAI IZOZTUAN ["han"en aposizioa, hura argitzekoa), SALTO
> ETA BRINKOKA (ibili ere)".
>
> Eskerrik asko, nolanahi ere, nire idatziok eta iritziok aintzat
> hartzeagatik, eta barka horrez gainerako maiseatze luzea.
>
> LARRINAGA LARRAZABAL, ASIER<larrinaga_asier a bildua eitb.eus> igorleak hau idatzi
> zuen (2016(e)ko abenduak 13 01:42):
>
>> Bittor, esango nuke uste dudala ideietan bat gatozela, baina uste bat
>> baino ez da, ematen dituzun adibideetan oinarritua. Ideien esplizitazioan,
>> garbi dago, ez gatoz bat, batez ere argudio modura esaldien luzera
>> erabiltzen duzunean beste barik.
>>
>> Galdegaiaren auzi honetan, gakoa testu-estiloa delakoan nago.
>> Testu-genero batetik bestera, eta hizkuntza-aldaera batetik bestera,
>> galdegaia markatzeko modua ('agerrarazi' esan nuen aurreko mezu batean)
>> ezberdina izan daiteke. Bestela esanda, galdegaia markatzeko modua da
>> generoak eta aldaerak ezberdintzeko hizkuntza-ezaugarrietako bat.
>>
>> Esate baterako, kontakizunetan, akzioa (pelikulekin loturik ulertzen
>> dugun adierako akzioa) markatzeko modu bat da aditza (akzioa) esaldiaren
>> buruan jartzea --bai, behintzat, bere osagarriaren aurretik--. Honela
>> darabiltza 'heldu' eta 'joan' Mikel Zaratek "Txorikumatxoa, beia ta katua"
>> ipuinean ("Ipuin antzeko alegi mingotsak"):
>>
>> «Eldu da beia txorikumearengana, ta mosu bero gozo bat emoten deutso oni.
>> Gero, gaiñetik igaro ta pekorotz opil bat jaurtitzen deutso. Ez dau jan
>> txorikumea, ez dau zapaldu..., eta epeletan dago au orain pekorotz artean,
>> bere burutxoa kanpoan daualarik. Bizkortu egin da, eta poztu, "arerio
>> ikaragarria" adiskide maitagarri biurtu jakola ikusirik.
>>
>> Joan da beia. Baiña katu bat agertu da berealaxe pekorotz pilotaren
>> ondoan. Irribarrez...».
>>
>> Pasarte horretan, aditz-galdegaia markatzeko beste modu bat ikus daiteke,
>> 'egin'-en bidezkoa: «bizkortu egin da». Kasu horretan, ez dago pelikuletako
>> akziorik.
>>
>> Esan dugunaz gainera, testuinguru semantiko-sintaktikoak ere eragina izan
>> dezake galdegaia markatzeko moduan. Esaterako, osagarri kalifikatiboa aditz
>> kopulatiboaren aurretik jartzen dugu: «Alkatea gaztea da». Baina perpaus
>> ekuatiboetan --definizo erakoetan (A = B)--, aditz kopulatiboa jartzen dugu
>> osagarriaren aurretik: «Alkatea da herria gobernatzen duena».
>>
>> Esango nuke Garziaren "Joskera lantegi" esplorazio sistematiko bat dela
>> prosan testuinguru semantiko-sintaktikoak galdegaiaren posizioan duen
>> eraginaz. Esango nuke --inori erantzuteko edo aurka egiteko asmorik barik--
>> hizkuntzalari asko behar ditugula horrelako esplorazioak, azterketak eta
>> ikerketak egiteko, gauzak sistematizatzeko, eta
>> hiztun/hizkuntza-erabiltzaile arruntontzat ereduak eta jarraibideak
>> prestatzeko.
>>
>> Ereduak eta jarraibideak eskaini ezean, «ekitaldia izango da abenduaren
>> 3an» erako gauzak idatziko ditugu. Abiaburua SOV ordena bada (eta egunokaz
>> izan den iritzi-truke honetan hori ez du inork ukatu), zelan irits gaitezke
>> perpaus bat SVO eran ematera? Sudurraren puntan jarri zaigulako? Gogoak
>> eman digulako? Horrek euskararen desafektua dakar, nik ez dut zalantzarik.
>>
>>
>> Asier Larrinaga Larrazabal
>>
>> <http://www.eitb.eus/link-banner-email-ezkerra/>
>> <http://www.eitb.eus/link-banner-email-eskuma/>
>>
>>
>>
>>
>
-------------- hurrengo zatia --------------
Erantsitako HTML dokumentu bat ezabatu egin da...
URL: <https://postaria.com/pipermail/itzul/attachments/20161213/07a5933a/attachment.html>