[itzul] borboitarrak, borbondarrak, bourbondarrak

[Alfontso Mujika]

Beste hari batetik tiraka, gai bihurri bat plazaratu da (orain ere, edo 
berriro ere)ustekabean: "borboitar".

Egia da, Gotzonek esan duen moduan, atzerriko izen bereziekin ez dugula 
hola jokatzen: "Johnson > Johnsoi". Alegia, ez diegula aplikatzen hitz 
arruntak mailegatzeko erabiltzen ditugun irizpideak (acordeón/accordéon 
 > akordeoi, coton > kotoi...).

Egia da, halaber, gaur egun erabat betetzen den hori ez dela beti hala 
izan, ez euskaraz ezta erdaretan ere: "Magallanes, Magallaes, 
Magellan"... eta antzekoetan garbi ikusten da hori.

Dinastien izenak abizenak baino gehiago dira, izenaren "garrantziari" 
dagokionez. Hau da, erabilera-maiztasunari begira, askoz erabiliagoak 
dira, edo izan dira.

Onomastikan askotan betetzen den lege bat (onomastika, berez, legerik 
ezaren edo salbuespenen erresuma bada ere): zenbat eta ezagunago, 
zaharrago, gertuagoko eta erabiliago izan izen bat are errazago aldatzen 
zaio grafia.

Horregatik, adibidez, "Borbon" gaztelaniaz, edo "Borbó" katalanez, nahiz 
eta frantsesez "Bourbon" izan.

Euskaraz zalantza egin dugu behin baino gehiagotan hori nola idatzi: 
jatorrizkoa gorde ala egokitu? Tradizioak, zoritxarrez, ez digu argi 
egiten. Oso-oso gutxi erabili da testu zaharretan, eta, erabili denean, 
askotan bezala, ez dago batasunik: "Bourbon" erabili zuen Tartasek, eta 
"Borbon" erabili zuen Iztuetak.

Azken urteotan, berriz, "Borboi" formak bidea/bidexka egin du 
(zenbateraino bide luze edo laburra den, ez naiz ausartzen neurtzen): 
"borboitar" erabili zuen Jon Etxaidek; geroago, Elhuyar eta Harluxet 
entziklopedietan, "Borboi" proposatu da; Lur entziklopedian hirurak 
ageri dira, "Borbon, Bourbon eta Borboi"; Hezkuntza Sailaren 
estilo-liburuan "Borboi" proposatu da. Eta Ereduzko Prosak esaten digu 
Koro Navarro, Koldo Izagirre, J.M. Olaizola "Txiliku", Martin Anso eta 
Aingeru Epaltza idazleek "Borboi" erabili dutela.

Euskaltzaindia, azken hilabeteotan, Europako hainbat eskualderen 
euskarazko izenak finkatzen ari da (eskualde historikoak eta gaur 
egungoak). Ia amaituta dago araua, eta laster argitaratuko da (hala 
espero dut, behintzat). Arau horretan ez dira dinastia-izenak ageri, 
baina, zeharka, bai. Frantziako antzinako "frantsesa: 
Bourbonnais/gaztelania: Borbonesado/katalana: Borbonès/okzitaniera: 
Borbonés/Barbonés" eskualde-izenaren euskarazko forma finkatuko du 
Euskaltzaindiak. Bi aukera daude: jatorrizkoa hartzea ("Bourbonnais"), 
askotan egin den bezala (batez ere, tradiziorik ez dagoenean eta gure bi 
auzo-hizkuntzak bat datozenean) edo euskarazko forma ematea 
("Borboierria"), gure bi auzo-hizkuntzak bat ez datozenean eta 
nolabaiteko tradizioa edo erabileraren lekukotza dagoenean (hala arautu 
dira, adibidez, "Milanerria" eta "Sudeterria", araua oraindik argitaratu 
ez bada ere). Hor Euskaltzaindiak zer arautzen duen (eta, hil honetan ez 
bada, hurrengoan eztabaidatu eta erabakiko da), euskarri bat izan 
dezakegu batera edo bestera jotzeko.

Nik, bitartean, "borboitarrak" erabiltzen dut.

Alfontso Mujika
Elhuyar Hizkuntza Zerbitzuak

Kulturgintza(e)k dio:
> Mila esker ekarpenagatik eta zuzenketagatik
> 
> ----- Original Message ----- 
> From: "Gotzon Egia" <gegia a bildua gipuzkoa.net>
> To: "ItzuL" <itzul a bildua postaria.com>
> Sent: Wednesday, June 11, 2008 8:20 AM
> Subject: Re: [itzul] Decretos de Nueva Planta
> 
> 
>> Borboitarrek ezarritako horiek, espainiar estatuaren zentralizazioa
>> aregotu egin zutenak nola ematen dira euskaraz (batez ere Nueva
>> Planta horrrek zoratuta nauka, ez baitut ezer topatu).
> 
> Historiari buruzko testuetan, gutxienez bitan aurkitu dut «Oin Berrirako
> Dekretuak»:
> http://www.koroirastorza.com/HISTORIA2/HistoriaEdukiak/Historia2-1gaia.htm
> http://recursos.pnte.cfnavarra.es/~mozkoidp/ariketak/Espainiako%20historia/ARO%20MODERNOA.pdf
> 
> 
> Oharra:
> Aurrez ere aipatua da kontu hau ItzuLen:
> fr Bourbon > es Borbon < eu Borboi?
> 
> Atzerriko izen propioekin ez dugu hala jokatzen: Johnson > Johnsoi?
> Mendelssohn > Mendelssohi?
> 
> Beraz, Borbondar.
> 
>