[itzul] erlatibozko aposizioak

[Juan Garzia Garmendia]

Nik ere puntutxo bati baino ez diot erantzungo:

Bi puntuak bi puntuak dira. Eta nolabaiteko baliokide bakarra tartekiak
dituzte. Izan ere, bietan, eten bat (edo bi) egiten da esaldian BESTE
ZERBAIT eransteko, nolabaiteko sintaxi-autonomia duena. Horietan, bada, ez
dira nahitaez aplikagarri  (guztiz ados naiz, eta hala da nire praktika)
ESALDIAREN BARRUKO aposizioen legeak:

Beste batekin etorri zen: Aneren mutilaguna(rekin).

*Beste batekin etorri zen, Aneren mutilaguna (zena). [ulertzekotan ere, ez
dakit nahi den hori ulertuko litzatekeen]

Bigarren hori erabiltzeko gonbita egiten duena, garbi esanda, araua
aldatzeko proposatzen ari da, dela ondorioak neurturik zein arinkeriaz.

 Tira: badakit ez dela oso ondo geratzen Euskaltzaindiarekin bat etortzea
(argi eta garbi arrazoia duenean ere), baina, beste muturretik, debaldeko
ausardiaz hari kontra egitea ere ez da beti, automatikoki, kritika jatorra
egitea: bazterrak nahastea gerta daiteke inoiz, asmoak asmo.

Gainerakoaz, hots, arauak (hizkuntza-arauak, ez bereziki inork emanak,
baizik eta euskararen corpus nagusian guztiz nagusi direnak) eta
bitxikeriarik bazterrekoenak (lapsusak barne) maila berean jartzearen
kontuan, ni ez naiz arituko eztabaidan ez katu eta ez zakur.


Ongi izan.

2008/5/27 Bittor Hidalgo <bittorhidalgo a bildua wanadoo.es>:

> Hemen gabiltza berriro txakurra eta katua moduan. Juan Garziaren oharraren
> lehen puntuari baino ez diot helduko hemen, nahikoa luze bada-eta hau bera
> ere. Agian geroxeago helduko diot beste mezuren batean beste punturen bati.
>
> J. Garziak dio: "Halako erlatibo eskuineratuak zuzenak dira … Badituzte
> hala
> ere, mugapen batzuk:
> 1. Absolutiboan baino ezin daiteke egin halako aposizio[gibeleratu]a:
> *habearte kanoi-gangadunari, .... -Na/-Nari"
> Eta beraz txarra litzateke esaldia Juanen arabera. Ez du errepikatu baino
> egiten EGLUk (V 215) argi esana adibide eta guzti: "Perpaus apositibo
> gibeleratua ez da ergatiboan, datiboan edo inesiboan izaten ahal, kanpoko
> ardatzak horrelako kasua duenean ere:
> a. *Gizon batek hitz egin zidan ongi ezagutzen duzunak.
> b. *Gizon bati mintzatu nintzaion ongi ezagutzen duzunari.
> c. *Etxe batean bizi zen, leihorik ez zuenean."
> EGLUren oharra ordea ez da hor bukatzen, eta atea irekita uzten die halako
> esaldien onarpenari, bertan -ilunxeago bada ere- bai esaten duen bezala
> (EGLU V 215):
> "Aurreko adibideetako perpausak aditzaren ondotik etena eginez (bi puntu
> balira bezala), eta beraz perpausaren batasuna hautsiz, onar daitezke;
> beste1a ez."
> Beraz goiko c esaldia bera, koma bat ematen duena aditzaren ondotik etena
> eginez (bi puntu balira bezala-edo -maila hori eztabaidagarri izaki ere-).
> Eta beraz berdin aurreko biak ere (a eta c), baldin eta halako etena
> eraginez aditzaren ondotik, koma batekin, koma eta puntu batekin, bi
> punturekin, puntu bakarrarekin, edo erabili genezakeen beste konbentzio
> grafikoren baten bidez. Kontua da jakitea halakoak erabili ohi diren gure
> tradizioan, aho zein idatzizkoan, eta baliorik baduten.
>
> Ez dut adibide idatzi gehiegirik esku artean, baina bai behintzat bat J.
> Etxepareren Buruxketakoa (d) eta beste bat gaur egunekoagoa niri guztiz
> arrunta iruditzen zaidana (e) -ikusi ere ahozkoak diren , baina baita ere
> halako aposizio gibeleratuak-edo (hau da izen ardatz deklinatua eta
> erlatiboaren artean beste osagairen bat erakusten dutenak, kasua errepikatu
> gabe, aposizio gibeleratua absolutiboan ematen dutenak (ugariagoak nire
> adibidetegian behintzat). Hala, Mayi Ariztiaren kontakizunen sarrerakoa
> (f),
> P. Urteren 1712koa (g), Añibarroren 1803koa (h), Bago eta Agirre medikuen
> 1899ko Medikantza liburutiko batzuk (i eta j), E. Zubiri Manezaundi
> nafarraren (k), Miranderen (l), edota gaur egunekoagoak ere, Gotzon Egiaren
> (m) edota Kim itzulpeneko (n), edota gaur eguneko ahozkoak (ñ, o, p)
> -adibide guztiak atereak nire 2002ko "-(e)n erlatibo aposatuak. Izen
> ardatzaren eskuin hedatzen diren erlatiboak euskaraz (II)" artikulutik,
> Uztaro 42, 2002, 17-83, 4.9. atalean Kasu korrespondentzia izen ardatza eta
> aposizioaren artean, sarean irakurri litekeena:
> http://denda.ueu.org/pdfak/uztaro42.pdf helbidean-:
>
> d. Emazteer dago, aldiz, lili bakhanen biltzea, hala nola violette,
> tubéreuse, cassie, jasmin deritzatenen. (Et, 69)
> e. …, lehen kapitulura mugatuko naiz, hain zuzen joeraz gehien interesa
> zaidanera. (M. Alberdi, EEg, 1998-XI-10, 3)
> -----------
> f. Bertze batzu, Itsasuko artzain BATI hartuak, bere bizi guzia bere
> artaldearen erdian ereman duenA, uda Itsasun, mendiz mendi, bere etxea
> elizatik hiru orenen bidean; eta negua, Saran, ainitz urtez. (4)
> g. ikhussi diat baÿ ene pobluAREN aflicçionea, Ejiptuan dénA: ... (Ur, 96)
> h. ..., aldi baten jarraitu ezquero Jesusi, igues eguinic bera ganic, ta
> eguinic SatanasEN Vandera-pecoa, ondatu zanA betico Infernuan! (Añ, 1803,
> 25)
> i. …, zeñatatik lendabizi izendatu bear diranak diran birikak, daudenak
> beren barrunbe guztia kanale txiki batzuez beteak, eta oek berriz beste
> eziñ
> konta ala zaiñ txikiZ estaliak daramatenAK gorputz guztiko odola leku
> aetara; … (Med, 51)
> j. …; eta irugarrengo, beste zenbait gaxo edo gaitzETAN zeñak emen eziñ guk
> bakoitza izendatu giñezken eta gelditzen diranAK medikuaren eginkizunetzat,
> nola diran, … (Med, 97)
> k. …, denak aberats okhituEZ betheak, eta sosa xahutzen dutenETARIK
> ahurtaka
> barreatuz beren yostakarietan, … (Zub, 53)
> l. Hegoaldeko Euskaldunak erresuma arrotz batEN menpean zeuden, Europako
> harroena zenA. (J. Mirande, Herri saindu eta demokratikoaren parabola, in
> Obra osoa, I, 453, Hiria, 1999)
> m. Honek ilobARI egin zion enkargua, artean 15 urtetako mutikoskorra zenA.
> (GEg, 1985, 99)
> n. Lehenengo aldiz entzun zuen europar adituen lanEN berri, … budismoaren
> ehun Leku Sakratuak aurkitu zituztenAK. (Kim, R. Kipling; ap. Biguri, 1994,
> 63)
> -----------
> ñ. Eta ikastola haundiTAN, hau da, lehen zituztenAK, 5, e …, 5 gela, kurso
> bakoitzeko, asko dira 4etara jetxi direnak … (ELIt, 230)
> o. Nik, Joxe Mari Zeberiok esan dituen hitzEI, ba …, bueno, deigarriak, eta
> nolabait, harritzekoa baita ere, adierazten dutenAK, ba …, Eusko Alderdi
> Jeltzalearen barnean dauden kontraesanak. (ELI, 125)
> p. NorK lortuko du gaitasun hori gaztelaniaz, jatorriz euskalduna danA, eta
> eskolan inoiz gaztelaniazko gai bat ematen ez dunA? (ELGo, 300)
>
> Halako esaldiez dio EGLUk (V 216), guk goian aipatutako adibideen antzekoak
> gehituz: "Euskara mintzatuan, halere, gertatzen da batzuetan, kanpoko
> ardatza adizlaguna denean, absolutiboan den erlatibo libro apositibo
> batekin
> agertzen baita. Orduan, kanpoko ardatzaren eta sintagma apositiboaren
> arteko
> kasu konkordantzia hautsirik gelditzen da:
>
> a. [Gizon batekin] hitz eginen dut [kontu horiek ongi ezagutzen dituena].
> b. [Herri batera] heldu nintzen [batere ezagutzen ez nuena].
> c. Ixtorio sail bat ere eta hoberenetarik, badut hartua. [lauetan hogoita
> bi
> urteko xahar maite baten ganik], [Saran sortua], [Zugarramurdin zagona
> orduan] (M. Ariztia, Amattoren uzta, Aintzin solasa)."
>
> Gure adibideekin eta azken honekin ere ikusi bezala, ez dirudi esan
> litekeenik, bakarrik ahozko euskararen errekurtsoa denik, idatzizkoa ere
> bai
> baita.
>
> Nolanahi EGLUren ondorioa gogorra da, eta ez gure gustukoa, segidakoa:
> "Jokabide hau ez darraio tradizioari, eta ez dugu gomendatzen idazketa
> jasoetan bereziki."
>
> Gauza bertsua egin du 214. orrialdean halako komunztadura absolutiboak
> (izen
> ardatza beste kasu batean denean) aitortuz (bereziki ahozko euskaran, nahiz
> segidan idatzizko adibideak ere eman), etenik gabe emaniko izen ardatz
> deklinatu eta erlatibo absolutiboen artean (hau da erlatibo ez gibeleratuen
> artean):
>
> • Gure Jainkoak, beti xuxen dabilana, ongi gidatzen baitu, … (M. Ariztia …)
> • Hunek dote eraman Philip ederrari / Frantziako tronuan behar zena jarri.
> (Hiribarren, Eskaldunac)
>
> Nahiz amaitu esanez: "Jokabide hau, tradizio nagusiaren aurka doana, ez da
> gomendatzekoa".
>
> Horien aurrean nire artikuluan atala amaitzeko diodana errepikatu baino ez,
> bi aukeren erabileraren errekurtsoaren aurrean (aposizio komunztatua edo
> aposizioa absolutiboan emateaz -izan aposizio "gibeleratuak" zein ez-):
> "… nik esango nuke, hiztunak efektu desberdinak eragiten dituela kasu
> batean
> eta bestean. Aposizioa absolutiboan emanik, atentzioa sintagma honetara
> doa,
> esaldia ahazturik. Komunztadurarekin, esaldiaren osotasuna da indartua.
> Azterketa zehatzago batek bakarrik eman liezaguke erabileraren kasuistika.
> Gehitxo da beste gabe bigarren aukera hau gaitzestea." Batez ere, hau
> hiztun
> idazle euskaldunaren adierazpide errekurtso aberats bat gehiago denean eta
> izan denean. "Bestela -eransten genuen artikuluaren oin ohar batean-,
> Euskaltzaindiaren Komunztadura aposizioetan 109. arauan gertatua gertatu
> liteke berriro. Araua edo gomendioa beti komunztadura egitea izaki, bertan
> leku eta arreta handiagoa eskaini beharrean gertatzen da gomendioz kanpoko
> salbuespenari: «lekukotasun urriagoa duena tradizioan», «erabilera
> lasaiagoa» suposatzen duelakoan, «perpausaren egituratik aparte erantsitako
> tartekia edo parentesi moduko zerbait delakoan», «areago euskara mintzatuan
> erabiltzen delako». Zergatik ez orduan bere lekua aitortu egiturari,
> baztertu ordez?".
>
> Tradizioa arakatzen segitu nahi duenak badu non.
>
> Ondo izan
>
> Bittor
>
>
> =============================
> Bittor Hidalgo Eizagirre
> Gaztelu kalea, 25, 4.A
> 20013 Donostia (Gipuzkoa)
> Euskal Herria (Espainia -gainezarpenez-)
> Tfnoak: 943326855 // 655728290
> posta-e: bittorhidalgo a bildua euskalnet.net
> =============================
>
>
> -----Mensaje original-----
> De: itzul-bounces a bildua postaria.com [mailto:itzul-bounces a bildua postaria.com] En
> nombre
> de Juan Garzia Garmendia
> Enviado el: lunes, 26 de mayo de 2008 13:46
> Para: itzul a bildua postaria.com
> Asunto: [itzul] erlatibozko aposizioak
>
> Arazoak izan ditut postarekin, eta ez nuen lortu mezu hau ITZULera
> helarazterik. "Erlatibozko esaldiak" zen haria, behean ikus daitekeenez,
> baina izenburua aldatu dut. Ea oraingoan:
>
> ---
>
> Halako erlatibo eskuineratuak zuzenak dira eta tradizio handikoak euskalki
> (moderno ia) guztietan.
>
> Badituzte hala ere, mugapen batzuk:
>
>
>
> -Absolutiboan baino ezin daiteke egin halako aposizioa:
>
>
>
> *habearte kanoi-gangadunari, .... -Na/-Nari
>
>
>
> -Aurrekariak nolabait markatu behar du ez duela erreferente espezifikorik
> (aposizioak osatzeko gelditzen baita).
>
>
>
> (Aurrekaria espezifikoa bada, aposizioa ere zentzu zehaztailean ulertzen da
> (aurrekariaren errefrente espezifikoa areago zehazten  du):
>
>
>
> ikusi dugun habeartea, (hots,) kanoi-ganga duena [ZEIN habearte, eta ez
> NOLAKO habeartea])
>
>
>
> Bigarren baldintza (erreferente inespezifikoa) automatikoa da sintagma
> mugatugabeekin, baina (zure adibidean bezala) mugatuek ere zentzu bera izan
> dezakete:
>
>
>
> badu habearte kanoi-gangadun bat/-a, ... Na
>
>
>
> Alegia, ez dela ulertzen "habearte kanoi-gangadun" jakin=espezifiko bat
> duela. Erreferente inespezifiko bat segidako aposizioak espezifikatu duela
> adierazten du halakoetan tipìkoa den gorazko doinuera "zintzilikatu"ak:
>
>
>
> badu etxe dotore bat... -Na
>
>
>
> Horregatik izaten da zalantza koma ipini ala ez: alde batetik, bada
> nolabaiteko etena, baina eten-edo horrek aurrekoak segitzen duela
> adierazten
> du. Praktikan, erlatibozkoa (batez ere luzea bada) komaz eman ohi dugu:
>
>
>
> badu etxe bat dotorea
>
> badu etxe bat dotore askoa
>
> badu etxe (dotore) bat, hiru bainugela dituena
>
>
>
>
>
> Segidako hiru esaldi hauetatik, beraz, lehenak baino ez du aukerarik halako
> -Na aposizioa hartzeko ("ahots bat" vs "ahots bati", "haren ahotsa"):
>
>
>
> 1 Ahots bat entzun dut, PARERIK EZ ZUENA / (zeinak) ez baitzen parerik /
> ; ez zuen parerik
>
>
>
> 2 Jaramon egin diot ahots bati, (zeinak) ez baitzuen parerik / ; ez zuen
> parerik
>
> 3 Entzun dut haren ahotsa, (zeinak) ez baitzuen parerik / , eta ez zuen
> parerik
>  ------------------------------
>
> *Nork:* itzul-bounces a bildua postaria.com honen izenean: Naiara Ibero Ibero
> *Bidaltze-data:* or., 2008/05/23 09:21
> *Nori:* itzul a bildua postaria.com
> *Gaia:* [itzul] erlatibozko esaldiak
>
>
>
> Kaixo, itzulpen batekin nabil eta erlatibozko esaldiekin zalantza bat sortu
> zait. Egokia al da ondorengo esaldiaren egitura?
>
> "Elizak habearte kanoi-gangaduna du, parpain-arkuek hiru zatitan bereizten
> dutena."
>
> Gero eta gehiago zabaltzen ari den egitura mota da baina ez dakit benetan
> egokia ote den.
>
> mila esker aldez aurretik.
>