[itzul] "Escanda" edo "trigo almidonero silvestre"

[Rezola Clemente, Martín]

Ni ezkandia-ren alde, Amaia. Izan ere, bai gari mota horrek bai izen horrek biek ere oso nafarrak ematen dute.

(Abuztuko barealdia baliatuz, erantzuna pittin bat luzatuko dut…)

Iazko urrian plazaratu zen, Gasteizen, Nikolái I. Vavílov (1887-1943) zientzialari errusiarraren Cinco continentes liburua (Libros del Jata), errusieratik gaztelaniara zuzenean itzulia. Vavílov hau botanikari eta genetista aitzindaria izan zen, eta mundua alderik alde korritu zuen tokian tokiko laboreak eta elikaduraren oinarrizko beste landareei buruzko informazioa jasoz eta genetikaren ikuspuntutik aztertuz. Baina Stalinen garaian, Vavíloven lana “sasizientzia burgesa” zela ebatzi zuten, “antimarxismoa”, iraultzaren kontrakoa, eta espetxean sartu, torturatu, eta bertan hil zen. Gosez.

Liburuak pasarte politak ditu ezkanda/ezkandiaz eta Euskal Herriaz (ez dut euskaratzeko lanik hartu). Baskonia “ezkandiaren erresuma” dela dio:

«[Baskoniaz ari dela] En la composición de los cultivos extensivos también pudimos encontrar muchas cosas originales. Es el reino de la escaña, de singulares avenas que no se encuentran en otros países. (…) El trigo es excepcionalmente variado, es frecuente el denominado trigo redondillo. Cerca de Pamplona observamos el fenómeno poco habitual de una masiva hibridación natural de trigo harinero con la gramínea silvestre Aegilops. No hay espelta auténtica.»

«No puedo por menos que recordar un ejemplo característico de la gran cultura de los vascos. Habiendo llegado a Pamplona a principios de agosto, quería reunir la mayor cantidad posible de muestras de plantas cultivadas endémicas. Las aldeas aquí están aisladas y la recolección es excepcionalmente difícil. El agrónomo local (1) estaba enfermo –se había roto una pierna– y solo podía desplazarse en vehículo. Viajé con él varias decenas de kilómetros, pero no recolecté mucho material. El agrónomo me dijo que, para recoger más, debía pasar varias semanas en esos lugares y recorrer a caballo el País Vasco en varias direcciones. Él me prometió ampliar mi recolección cuando se recuperara y enviarme las muestras a Leningrado. Cuando regresé a Leningrado me encontré, para mi sorpressa, una caja enorme con muestras de escaña, recogidas cuidadosamente en toda Basconia por aquél agrónomo, rigurosamente etiquetadas, indicando la altitud, con un mapa detallado que mostraba dónde se había desarrollado la recolección. Tuvo que gastar no pocos días para cumplir lo prometido.»


(1)  Apolinar Azanza Azcona (Lizarra, 1889-1959)
(Eranskinean: «…la domesticación de la escaña silvestre… En Navarra, en donde se llamaba “ezkandia”, se cultivó hasta los años 60.»)

Martin Rezola

From: Amaia Apalauza [mailto:amaia.apalauza a bildua gmail.com]
Sent: asteazkena, 2016.eko abuztuak 17 16:04
To: ItzuL
Subject: Re: [itzul] "Escanda" edo "trigo almidonero silvestre"

Eskerrik asko, Gotzon.
Erronkariko landareei buruzko testu bat izanik, ezkanda jartzea erabaki dut, izen hori aski hedatua baita inguru hartan.
Ongi izan,
Amaia

Gotzon Egia<gegia a bildua gipuzkoa.eus<mailto:gegia a bildua gipuzkoa.eus>> igorleak hau idatzi zuen (2016(e)ko abuztuak 17 12:57):

Gari mota horren euskarazko izenaren bila nabil. Nafarroako herri batzuetan, ezkanda, ezkandia, gainzuri izendapenak erabiltzen dira, baina jakin nahi nuke ea baden besterik. Hona hemen Wikipediako lotura, gaztelaniaz: https://es.wikipedia.org/wiki/Triticum_dicoccoides


Garien izenekin eta, oro har, landareen izenekin tentuz ibili beharra dagoen arren (esan nahi dut, izen zientifikoen, izen arrunten eta hizkuntza batetik besterako izenen arteko harremanetan), uste dut euskaraz aipatzen dituzun moduak egokiak izan daitezkeela.

Alde batetik, badirudi izen horiek (ezkanda, ezkandia, gainzuri, baita galzuri ere, esango nuke; begiratu OHEn http://tinyurl.com/zpk9tzk), Triticum spelta motari dagozkiola; baina, bestaldetik, dirudienez mota hori Triticum dicoccoides gari motaren bilakaera bat besterik ez da.

Zoritxarrez, OHEk landareei buruz (eta izaki bizidunei buruz, oro har) hitz egiten duenean ez du espezieen izen zientifikorik ematen. Alabaina, kasu honetan, galzuri sarreran arreta pixka batez begiratzen baduzu, ikusiko duzu Andima Ibiñagabeitiak 1966an frantsesetik egindako Bergiliren Idazlanak osorik: Unai-Kantak eta Alor-Kantak itzulpenean épeautre (hau da, Triticum spelta) ematen duela galtxuri.

--
Gotzon Egia
gegia a bildua gipuzkoa.eus<mailto:gegia a bildua gipuzkoa.eus>
43º 19' 15" N 1º 58' 57.5" W

-------------- hurrengo zatia --------------
Erantsitako HTML dokumentu bat ezabatu egin da...
URL: <https://postaria.com/pipermail/itzul/attachments/20160819/87645448/attachment.html>